“Köşe-Bucak Kastamonu” bu hafta Tosya’ya konuk…

Hazırlayan: Murat GÜVEN

Hangi tepeden baksanız tarih fışkıran Tosya; Gaskalar’dan Hititler’e, Candaroğulları’ndan Osmanlı’ya kadar birçok hâkimiyetin toprak parçası, birçok kültürün hissedarıdır son tahlilde.
Hangi dere kenarında bir salkım söğüdün gölgesine oturup bir cigara tüttürseniz, kulağınıza kahramanlık türküleri gelir çağlar ötesinden.
Hangi evladına rastlasanız çarşıda, kırda, bayırda; azığında bölünmeye hazır bir dilim ekmek, yüzünde fıtrattan samimi bir gülümseme karşılar sizi.

Şaka yollu söylenen: ‘Dünyada 3 kıta var; Avrupa, Asya, Tosya’ sözü gerçektir bir anlamıyla… Avrupa “Garp”ı, Asya “Şark”ı, Tosya “Fark”ı simgeler kelimenin tam manasıyla.

Mandaların söğüt dallarına yuva kurduğu, sabahleyin erken çifte giderken torbadan düşen öküzlerin, mahmur haline sevimli bir ironi katanların içten ve samimi duygularla nakış misali işledikleri bir vatan toprağıdır Tosya… Banılası “Tirit” hazırdır her Tosyalının hanesinde, sofrasında… Siz yeter ki, çaldığınız kapının ardından gelen ‘Kim o!’ Nidasına ‘Tanrı misafiri!’ deyiverin.

Onlarca şahsiyetin toprak altı barınağı, on binlerce kahramanın yazılası destanıdır çağlar boyu süregelen değişimlerin yaşandığı bu diyar.
“Buğdaygillerden, kökleri bol su içinde yetişen bir bitki” den ibaret değildir burada Pirinç; Sevgidir, emektir, sanattır…

Tarihçe
Tosya’nın kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber, Kastamonu müzesi ilgililerince yapılan geziler neticesinde yer üstü vesikalardan az hatalı bir hesapla 3-4 bin senelik bir maziye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Tosya; Gaskalar, Hititler, Firigler, Kimmerler, Lidyalılar, İranlılar, Yunanlılar, Romalılar, Bizanslılar, Danişmentliler, Çobanlar, Candaroğulları ve Osmanlılar hâkimiyetinde bulunmuş, Moğollar ve Selçuklular devrinde PAFLAGONYA (Kastamonu) hâkimiyetinde yaşamış eski bir kazadır. Tosya halkının Orta Asya’dan zaman, zaman göç ederek Ana­dolu’nun iskân sahalarına ve dolayısıyla bu bölgeye gelip yerleşen Türkler olduğu belirlenmiştir.
1830 yılına rastlayan nüfus kayıtlarına göre bu günkü Tosya kazası hudutları dâhilinde Tosya ve Saz olmak üzere iki kazaya rastlanmaktadır. Tosya Kastamonu vilayetine bağlı 30 mahalle 41 köy, Saz kazası ise Çorum vilayetine bağlı 9 köyden ibaret olup, ilçenin yeri Kuşçular ve Çakal Köyü arasındadır. Daha sonraki araştırmalar da Saz adına rastlanmamakta yalnızca Tosya’nın adı geçmektedir.

Tarihi Yapılar

· Abdurrahman Paşa Camii (1584)

· Dere Çeşmesi (1781)

· Halim Baba Çeşmesi (1796)

· Ali Osman Ağa Çeşmesi (1800)

· Karasu Çeşmesi

· Büyük Hamam

· Çifte Hamam

· Tekke Hamamı

· Küçük Hamamı

· Gâvur Kayası Kalesi

· Emirler Şehri Kalesi

· Yüce Tepe

· Harman Tepe

Tarihe damga vuran Tosyalılar

Osmanlı ve Cumhuriyetin ilk yıllarına damga vuran önemli şahsiyetlerin baba ocağıdır Tosya… Gerek devlet idaresinde, gerek edebiyat alanında, gerekse düşünce dünyasında çığır açmış isimlerden bazılarını tarihe not düşme adına derledik.

Tüm isimlerin hayat hikâyelerini bir sayfada özetlemek mümkün değildi elbette. Bir örnek verip, Koca Nişancı lakabıyla maruf Celal Zade Mustafa Çelebi efendinin adının İstanbul’un Eyüp ilçesindeki bir mahallede yaşadığını, bu mahallede adına Mimar Sinan tarafından cami yapıldığını (Nişancı Mustafa Paşa Camii) söylemek kâfi olsa gerek. Ve tesadüfe bakın ki, bugün bu mahallenin (Nişancı Mahallesi) mevcut muhtarı bir Kastamonuludur; Enis Güven…

· Celal zade Mustafa Çelebi -Koca Nişancı- (1491-1567)

· Celal zade Salih Çelebi: (1493-1565)

· İsmail-i Rumi (?-1636)

· Ebubekir Ratip Efendi (? – 1799)

· Kazasker Mustafa İzzet Efendi (1801- 1877)

· Müşiir Süleyman Paşa ( ? -1890)

· RaffetBey (1850- 1939 )

· Dr. Rıfat Osman Tosyalı (1874- ?)

· Hasan Rıza Paşa (1871- 1913)

· Raşit Saffet Atabinen (1884-1965)

Tosya’ya genel bakış

Tosya 1864 yılında belediye, 1926 yılında ise ilçe olmuştur. 1 beldesi (Ortalıca), 23 mahallesi, 52 köyü mevcuttur. Yüzölçümü 1197 Km2, rakımı 955 metredir. 27.777’si ilçe merkezinde olmak üzere toplam 40.884 nüfusa sahiptir. İl merkezine 70, Başkente 235, İstanbul’a 480 km mesafededir.
İlçenin güneyi İskilip (Çorum), güneybatısı Çankırı, güneydoğusu Çorum Merkez, doğusu Kargı (Çorum), Kuzeyi Taşköprü, kuzeybatısı Kastamonu merkez, batısı Ilgaz (Çankırı) ile çevrilidir.
İlçe merkezi DevrezÇayı’nın 6-6,5 Km. kuzeyinde, Ilgaz Dağları’nın devamı olan Tosya Dağı (Gavurdağı)’nın güneydoğusundaki düzlükte kurulmuştur.

İlçenin güneybatısında Hıdırlık Tepesi yer alır. Kuzey kesimi çıplak ve yüksek tepelerle çevrilmiştir. Yamaç kısımlarında eğim fazladır. Dağlık kesimlerde orman örtüsü gürdür. Ormanlarında en çok Karaçam, Sarıçam, Gürgen, Kayın, Meşe ve Köknar ağaçları bulunur. Yükseklerde iğne yapraklı ve geniş yapraklı ağaçlar, dağ fındığı, dere ve çay kenarlarında kavak, söğüt, kurak yerlerde ise ardıç, geven, karaçalı gibi bitkiler yetişir.
İlçenin 5 km yakınında ise elma, armut, kiraz, şeftali, vişne, dut, kızılcık, ayva, gibi meyve ağaçlarıyla, üzüm bağları mevcuttur.

El Sanatları

· Çarıkçılık

· Tabaklık

· Saraçlık

· Semercilik

· Nalbantlık

· Bıçakçılık

· Kesecilik

Deprem ve Tosya
Kuzey Anadolu deprem hattında olan Tosya çok ağır depremlere maruz kalmıştır. 1935’ten itibaren 15’in üzerinde depreme sahne olmuştur. 1943 yılında yaşanan ve aletsel büyüklüğü 7,2 olan Tosya/Ladik depreminde bazı kaynaklara göre 2,824, bazılarına göreyse 4,000’e yakın can kaybı meydana gelmiştir.

Yüreklerden silinmeyen bu depremin acısı şair Hüseyin Avni Bazlamatçı’ya şu dizeleri yazdırmıştır:

Zelzele Destanı

(Bir bölümü)

Yetişin imdada yaren kardeşler
Kurban kılıncını çıldı Tosya’ya,
Garkoldu toprağa nice yurttaşlar
Can ufkundan ecel saldı Tosya’ya.

Bindokuzyüzkırküç ikinci teşrin
Tarife gelmiyor bir derdimiz bin,
Nasıl anlatalım insü melek cin
Kıyametten bir hal oldu Tosya’ya.

Derin uykularda dehşet zelzele
Yıktı harap etti vahşet zelzele,
Bıraktı bizleri hasret zelzele
Hicran badesini doldu Tosya’ya.

Avniya, dert ile ağlayanlara
Hak rahmet eylesin ölen canlara
Geçmiş olsun sana, sağ kalanlara
Viran bahçesi ağlayan Tosya
Hasreti yürekleri dağlayan Tosya.

Hüseyin Avni BazlamatçI (1908-1966)

Doğal Güzellikler

· Dipsizgöl (Yönetmen Pelin Esmer’in 2012 yapımı sinema filmi “Gözetleme Kulesi”nin çekildiği mekan)

· Yeşilgöl

· Çukurhan

· Bağ evleri

Tosya’dan aldım pirinci

Çocukluğumuzun panayırlarında yer alan güreş müsabakalarında çığırtkanın repliğinde geçer başlıktaki cümle; “Tosya’dan aldım pirinciiii, falanca pehlivan da bu müsabaka da birinciii” nidasıyla… O denli yer etmiştir hayatımızda Tosya Pirinci. Adına, Tosya belediyesi tarafından kültürle harmanlanıp 15 yıldır başarıyla uluslararası festival düzenlenir; Uluslararası Tosya Kültür ve Pirinç Festivali
Pirinç piyasasında adı altın harflerle yazılmış olan Tosya Pirinci dünyaca ünlüdür; Pirincin Anavatanıdır Tosya…
Bölgede ilk pirinç tarımına 1500’lü yıllarda başlanmış, Ilgaz Dağları’ndan aşağı inen Devrez suyunun, toprağı bu çeşit tarıma elverişli hale getirmesiyle geliştirilmiştir.
1923 yılında M. Kemal Atatürk “Şapka Devrimi” için Kastamonu’ya giderken Tosyalı tüccar ve çiftçiler Ilgaz Kavşağı’nda onu karşılayıp, burada pirinç fabrikası kurulmasını istemişler, Atatürk’ün milletin efendisi köylülerin bu isteğine olumlu yanıt vermesiyle cumhuriyetin ilk pirinç fabrikası 1925’te Tosya’da kurulmuştur.

Tosya Belediye Başkanı Kazım Şahin

23 Eylül 1955’te Tosya’da doğdu. 1974’te Çorum Erkek Öğretmen Lisesi’ni bitirdi. Yozgat’ta iki yıl öğretmenlik yaptıktan sonra Hacettepe Üniversitesi’ne girdi; ancak dönemin şartlarından dolayı bir yıl sonra ayrıldı. Daha sonra ön lisans diploması aldı. 1994 – 1999 yılları arasında Almanya’daki Türk okullarında görev yaptı. Tosya’da Ülkü-Bir, Kamu Çalışanları Vakfı ve Türk Eğitim-Sen kuruluş çalışmalarında ve yönetimlerinde yer aldı. 1994 – 1999 döneminde Almanya’da Türk Öğretmenleri Bölge Başkanlığı yapan Şahin, 1999 yılında yurtdışından dönerek Ankara’ da göreve başladı. Bir yıl görev yaptıktan sonra emekliye ayrılarak ticarete başladı. Ankara’da ticari faaliyetleri çerçevesinde inşaat ve bilişim sektöründe faaliyetlerde bulundu. Şahin, sivil toplumculuk adına da (KASYÖDER) ve (KAS-DER-FED) gibi derneklerin kuruluşlarında görev almış ve uzun dönem bu derneklerin başkanlık görevini yürütmüştür.
29 Mart 2009 tarihinde gerçekleştirilen yerel seçimlerde aday olan Kazım Şahin, Tosya Belediye Başkanı seçilmiştir ve halen bu görevini sürdürmektedir.
Kazım Şahin, evli ve iki çocuk babasıdır.

Tosya Kaymakamı Mehmet Türköz

14 Eylül 1971 tarihinde Denizli’nin Çal ilçesinde doğdu. İlkokul ve Ortaokulu Bekilli İlçesinde, Lise öğrenimini İzmir’de tamamladı. 1991 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Adalet Yüksek Okulundan, 1995 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü’nden mezun oldu.
Yurdun çeşitli ilçelerinde kaymakamlık vazifesinde bulunan Türköz,
2010 yılı Ağustos ayından beri Tosya Kaymakamı olarak görev yapmakta olup, evli ve bir çocuk babasıdır.
Türküleri Tosya’nın

· Tiridine Bandım

· Tosya’dan Geliyor Pirinci

· Beyler Bahçesi

· Çarşambadır Çarşamba

· Değirmenci

· Ortak Benim Hakkımı Yeme

Ördek Suya Dal Da Gel