Bitki çayı içiyor ama istediğiniz etkiyi göremiyorsanız bir yerlerde yanlışlık var demektir. Her bitkiden çay olur mu? Kaynama ve demleme süresi hepsinde aynı mıdır? Prof. Dr. Ahmet Maranki İstamonu okurları için yazdı

Bitki çayları, sağlımızın korunması ve bazı keyifsizliklerin giderilmesi amacıyla kullanılan, en eski ve en kolay gıda hazırlama şeklidir. Binlerce yıldır kurutulmuş bitki kısmı ( yaprak, kök, çiçek…) üzerinde kaynar su ilave edilerek hazırlanan bitki çaylarının etkilerinden en yüksek seviyede yararlanabilmek için bazı önemli püf noktaları bulunmaktadır.

Mesela; her bitkinin çayı olmaz. Bitkilerden çay olarak yararlanabilmek için, içerisindeki etkili bileşenlerin suda çözünmesi ya da en azından suya geçerek içerisinde dağılım gösterebilmesi gerekir.

Dekoksiyon (Kaynatma )

Bitkilerin kök, kabak, odun gibi sert kısımları genel olarak dekoksiyon şeklinde hazırlanmalıdır. Bu amaçla çaydanlık içerisinde bitki kısmı konur ve üzerinde gerekli miktar su ilave edilerek ateşin üzerinde kaynatılır. Kaynatma süresi, bazı özel koşullar haricinde ortalama 30 dakikadır. Eğer bitki kısmı ısı uygulaması ile bozulacak, uçucu veya hassas etkili bileşikler içeriyorsa, dekoksiyon hazırlanmasından kaçınılmalıdır. Bazı durumlarda su kaynadıktan sonra ateşi kısarak 5 dakika daha kaynamak, aroma verici bileşenlerin kaybının en aza indirebilmesi bakımından önerilebilir.

İnfüzyon (Demleme )

Bitkilerin yaprak, çiçek gibi yumuşak dokulu organları demlenerek hazırlanmalıdır. Özellikle uçucu ve ısıya hassas bileşenler içeren bitki kısımları için dikkatle uygulanmaktadır. Bitki kısmı ağzı kapaklı bir çaydanlık ya da kapaklı fincan içerisinde konur ve üzerine taze kaynatılmış yumuşak içme suyu ilave edilerek önerilen miktarda bekletilerek içilir. Süre istenen etkinin ve lezzetin derecesine göre 5 ile 20 dakika arasında değişebilmektedir.

Bitki çayı hazırlarken nelere dikkat edilmeli?

· * Taze bitkinin çayı istenen etkiyi göstermeyebilir. Çünkü genellikle etkili bileşenler bitki hücrelerinin içinde bulunmaktadır. Ancak bitki kurutulduktan sonra hücre duvarı parçalanarak açığa çıkan etkili bileşenler, suyun içinde çözünür veya dağılabilir. Fakat nane gibi bazı kokulu bitkilerde (Lamiaceae ailesi bitkileri) uçucu bileşenler yaprak yüzeyinde tüyler içerisinde bulunduğundan, sıcak su içerisinde kolaylıkla parçalanarak su içerisinde dağılabilirler.

· * Bitkinin her organının bileşimi farklıdır. Bu bakımdan yaprak yerine kökten ya da meyvesinden aynı etkiyi beklememek gerekir.

· *Bitkilerin infüzyon (demleme) veya dekoksiyon (kaynatma) şeklinde hazırlanması, bitki çayının farklı etki göstermesine yol açabilmektedir. Mesela adaçayı infüzyonu uçucu bileşenlerine bağlı olarak iyi bir ağız boğaz antiseptiği etkiye sahipken, dekoksiyon halinde hazırlandığında bu etkisini kaybeder, içerisindeki rozmarinik aside bağlı olarak beyin işlevleri üzerinde bir miktar olumlu etki gösterir. Aynı şekilde ıhlamur da dekorasyon ve infüzyon şekillerinde farklı etkilere sahiptir.

· *Bitki çaylarını hazırlarken istenen etkinin sağlanabilmesi için derişimin ayarlanabilmesi son derece önemlidir. Eğer keyif veya sağlınızı korumak için bitki çayı hazırlıyorsanız genellikle yüzde 22’lik derişim yeterli olabilmektedir, tercihinizi kalitesi belirli poşet çaylardan yana kullanmanızı da öneriyoruz. Dolayısıyla yüzde 2 derişimi sağlamak için bir fincan içerisine bir poşet yeterli olmaktadır. Gün içerisinde birkaç defa bu şekilde hazırlanan bitki çayı içilir. Ancak tedavi amacıyla uygulanacaksa, bitki çaylarının derişimi daha koyu olmalıdır. Bu durumda lezzet öğesi arka plandadır. Yani istediğiniz lezzet kaybolabilir. Tedavi amacıyla kullanılan bitki çayları genellikle yüzde 5’lik bazen ise yüzde 10’luk hazırlanmaktadır. Bu durumda fincan içerisinde 2-3 bitki çayı poşeti ilave edilirse yüzde 5’lik, 5 poşet ilave edilirse yüzde 10’luk olarak kabul edilir.

· *Genel olarak, eğer tedavi amacıyla kullanılıyorsa, bitki çaylarına şeker ilave edilmez.

· *Bitki çaylarının bazıları taze hazırlanarak tüketilmelidir. Bekleme ile içerisindeki bileşenlerin bir kısmının çözünürlüğü değişeceğinden istenen etki sağlanmaz.

· *Bitki çaylarının etkili olabilmesi için uygulama zamanı son derece önemlidir. Genel olarak bitki çayları hafif etkili olduğundan öğün aralarında, yani yemeklerden 1-2 saat sonra mide boşken, uygulanması daha yüksek etki sağlayabilmektedir. Ancak sindirimi kolaylaştırmak amacıyla içilen çayın yemekten sonra içilmesi ya da yemekte kan şekerinin ani yükselmesini önlemek için hazırlanan çayın yemeklerden 30 dakika önce içilmesi gerekir.

Uyarı: Türkiye’de ilgili kanunlara göre tüm tavsiyelerimiz ilaç değildir. Tavsiyelerimiz kaliteli yaş almaya yönelik besin destekleridir. Doktorunuza danışmadan tüketmeyiniz.